Rodzinne i instytucjonalne formy wsparcia rodziny i opieki nad dzieckiem PS-3S-RID
Laboratorium/warsztaty (LAB) Semestr zimowy 2023/2024

Literatura do opracowania refleksji pisemnej:

• Andrzejewski M., Domy na piasku: rzecz o sieroctwie i domach dziecka, Wyd. 1.

„W drodze”, Poznań 1997

• Andrzejewski M., Domy na piasku. Domy dziecka. Od opieki nad dzieckiem do wspierania rodziny. Wyd. 2. „W drodze” 2007

• Golczyńska-Grondas A., Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, Zakł. Wyd. NOMOS, Kraków 2014

• Kamińska U., Zranione dzieciństwo. Wychowankowie domu dziecka mówią. Wyd. Śląsk, Katowice 2000

• Kopińska J., Czy Bóg wybaczy siostrze Bernadetcie? Świat Książki 2015

• Maślanka M., Bidul. Wyd. Świat Książki, Warszawa 2005

Zasady zaliczenia wykładów oraz warsztatów – potwierdzenie efektów kształcenia:

1. Obecność

2. Aktywne uczestnictwo w zajęciach (dodatkowe punkty za aktywność w trakcie warsztatów)

3. Przygotowanie/prowadzenie tematyczne wybranego spotkania warsztatowego

4. Opracowanie refleksji pisemnej (nie recenzji!) z wybranej (podanej niżej) literatury (minimum 2 pozycje)

5. Kolokwium pisemne końcowe (w formie testu zróżnicowanego) obejmujące tematykę wykładów oraz warsztatów – termin do ustalenia (w trakcie sesji zimowej)

6. Uczestnictwo w zajęciach hospitacyjnych

Tematyka warsztatów:

Zajęcia nr 1.

Rodzina i jej znaczenie. Funkcjonowanie współczesnej rodziny

Rodzina jako swoista przestrzeń w pracy socjalnej. Zakres przedmiotowy instytucjonalnej pomocy społecznej – zadania w zakresie wspierania rodzin

Wybrane formy wsparcia rodzin z dziećmi, w tym: - w zakresie opieki nad małym dzieckiem (ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3); - w zakresie świadczeń rodzinnych, ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, - ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci z dnia 11 lutego 2016 (Program Rodzina 500+), - placówki wsparcia dziennego: typy, funkcje

Zaburzenie podstawowej relacji dziecko-opiekun zadaniem dla służb społecznych

Literatura proponowana:

• Kaczmarek M., Pomoc i interwencja w rodzinie, czyli co każdy pracujący z dzieckiem i rodziną wiedzieć powinien , MCPS, Warszawa 2011 [PDF.]. Podstawy aksjologiczne systemu pomocy. Zasada poszanowania prawa dziecka do życia w rodzinie. Zintegrowany system pomocy www.mcps-efs.pl/pl/d/8ccfebd1e20a35430bcf0912426f53ed

• Ruszkowska M., (red), Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze, CRZL Warszawa 2013. [PDF.],w tym:

Rozdział I: Wymiary opiekuńczo - wychowawcze środowiska rodzinnego (Różne spojrzenia na istotę rodziny. Struktura rodziny i jej kategorie. Funkcje rodziny jako środowiska opiekuńczo - wychowawczego. Funkcja opiekuńczo - wychowawcza rodziny. Potrzeby dziecka i ich kategoryzacja. Zaspokajanie potrzeb dziecka w rodzinie. Skutki niezaspokojenia potrzeb dziecka. Sytuacja dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej)

• Ruszkowska M., Winiarski M., (red.), Praca socjalna z dziećmi, młodzieżą i rodziną. CRZL, Warszawa 2014: w tym:

Rozdz.1. Opieka, pomoc i wsparcie społeczne jako wymiary pracy socjalnej z dziećmi, młodzieżą i rodziną (Mikołaj Winiarski), od str. 19: Rozdz. 2. Opieka, pomoc i wsparcie społeczne jako konstytutywne elementy pracy socjalnej. Wyróżniki atrybutywne opieki, pomocy i wsparcia społecznego. Współwystępowanie opieki, pomocy i wsparcia społecznego oraz możliwości ich redukcji. Rozdz. 4. Praca socjalna z rodziną ryzyka (Ewa Kantowicz), od str. 99. Rodzina ryzyka jako przedmiot zainteresowań pedagogiki i pracy socjalnej. Legislacyjne założenia polityki rodzinnej i pracy socjalnej z rodziną.

https://www.mpips.gov.pl/.../10_Praca%20socjalna%20z%20dziecmi%20mlodzieza%20i..

• Stankowska M., Świadczenie rodzicielskie – rozważania wokół nowego świadczenia rodzinnego, [w:] Grudziewska E, Sędzicki M. (red.), Praktyka pracy socjalnej, Difin 2018.

Zajęcia nr 2.

Zagadnienie i uwarunkowania sieroctwa. Obraz dziecka przebywającego w opiece zastępczej - charakterystyka dziecka sierocego

- „teoria więzi”

- definiowanie sieroctwa, typy sieroctwa

- choroba sieroca

- stopnie sieroctwa wg koncepcji A. Szymborskiej

- dziecko z doświadczeniem kompleksowej traumy

- problem eurosieroctwa

- rozmiary sieroctwa od okres II wojnie światowej - do dziś

Literatura proponowana:

• Kolankiewicz M., Zapiski o instytucjonalnej opiece nad dziećmi,

www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/download/261/182

• Kozak S., Eurosieroctwo – negatywne skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin

w kraju i za granicą; W: Patologia eurosieroctwa w Polsce, Warszawa 2010, str. 113-143.

• Ośkiewicz W., Postawy rodzicielskie a osamotnienie dziecka we własnej rodzinie, str. 195 Pedagogika Rodziny, nr 1(1)/2011 http://pedagogika-rodziny.spoleczna.pl/attachments/article/PR_

• Pedagogika Rodziny, Nr 1(1)/2011, SWSPiZ, Łódź. W tym: Lidia Pawelec, Eurosieroctwo współczesnym problemem społecznym, od str. 119

http://pedagogika-rodziny.spoleczna.pl/attachments/article/PR_1_1.pdf

• Ruszkowska M., (red.), Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze, CRZL Warszawa 2013. Rozdział II: Opieka nad dzieckiem sierocym (Wieloaspektowość pojęć „sieroctwo” i „sieroctwo społeczne. Przyczyny, atrybuty, rozmiary i skutki sieroctwa w Polsce. Nowe standardy w opiece nad dzieckiem sierocym. Problematyka opieki nad dzieckiem opuszczonym w wybranych krajach europejskich)

http://irss.pl/wp-content/uploads/2014/01/Rodzina-zast%C4%99pcza-jako-%C5%9Brodowisko-opieku%C5%84czo-wychowawcze.pdf

• Sędzicki M., Dysfunkcjonalność dziecka pozbawionego opieki rodziców – przegląd stanowisk, [w:] Nie w pełni sprawni, red. Piekut-Brodzka D.M.., Warszawa 2008/9.

• Sędzicki M., „Dzieci zagubione w sieroctwie” – wyzwanie dla skutecznej pomocy, str. 155, [w:] Mikołajczyk M., (red.) Pomoc społeczna i praca socjalna - różne oblicza, Warszawa 2014.

• Węgierski Z., Opieka nad dzieckiem osieroconym. Teoria i praktyka, Rozdział I, Toruń 2006.

Zajęcia nr 3.

Organizacja pomocy i opieki w ramach zreformowanego systemu wsparcia wobec rodziny dysfunkcyjnej i dziecka sierocego – piecza zastępcza instytucjonalna

Metody przekształceń domów dziecka

Przyczyny umieszczania dzieci w placówkach socjalizacyjnych

Rola pracowników socjalnych w funkcjonowaniu form instytucjonalnej opieki zastępczej

Pułapki opiekunów. Bezradność. Wypalenie zawodowe

Placówki opiekuńczo–wychowawcze

- socjalizacyjne, - interwencyjne

- specjalistyczno-terapeutyczne,

Regionalne placówki opiekuńczo – terapeutyczne

Sytuacja społeczna dziecka w opiece zastępczej

Literatura proponowana:

• Kaczmarek M.; Dekada przekształceń domów dziecka; Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 2010 nr 1.

• Lisowska E., Wypalenie zawodowe czy wyczerpanie – zmęczenie pracą wychowawców w domach dziecka, [w:] System opieki i pomocy. Założenia a rzeczywistość; Stojecka – Zuber R.; Róg A. (red.) Tarnobrzeg 2009.

• Polkowski T.; Metody przekształceń domów dziecka w świetle założeń reformy systemu

wsparcia rodziny (Doświadczenia Towarzystwa „Nasz Dom”); [w:] www.towarzystwonaszdom.pl (zakładka: publikacje „Nasz Dom”)

• Sędzicki M., Przyczyny umieszczania dzieci w placówkach socjalizacyjnych w dobie zmian systemowych, [w:] System opieki i pomocy. Założenia a rzeczywistość; Stojecka – Zuber R.; Róg A. (red.) Tarnobrzeg 2009.

• Sędzicki M., Domy dziecka w polskiej tradycji opieki nad dzieckiem osieroconym, str. 77, [w:] Sędzicki M., (red.) Pomoc w praktyce. O różnych wymiarach wsparcia, Warszawa 2014.

• Sędzicki M., System opieki nad rodziną i dzieckiem – badania w obszarze sieroctwa, www.towarzystwonaszdom.pl/files/.../115-20081128124038-1.doc

• Wszołek J.; Ocena domów dziecka; Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze; Nr 4; 2011.

• Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011r.; Dział III

• Rozporządzenie MPiPS z dnia 22 grudnia 2011r. w sprawie instytucjonalnej pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 292, poz. 1720).

Zajęcia nr 4.

Organizacja pomocy i opieki w ramach zreformowanego systemu wsparcia wobec rodziny dysfunkcyjnej i dziecka sierocego – piecza zastępcza rodzinna

Sytuacja społeczna dziecka w opiece zastępczej

Rola pracowników socjalnych w organizacji i funkcjonowaniu rodz. form opieki zastępczej

Piecza zastępcza rodzinna

- organizator pieczy

- koordynator pieczy

- rodzicielstwo zastępcze

- rodzinne domy dziecka

Rodzinne domy terapeutyczne

Wioski dziecięce – istota modelu wparcia (historia i teraźniejszość, przykłady funkcjonowania placówek)

Literatura proponowana:

• Bałandynowicz A., Rodzinne domy terapeutyczne jakościową propozycją reformowania systemu opiekuńczo-wychowawczego dla dzieci bez przyszłości; (w:) System opieki i pomocy. Założenia

a rzeczywistość; Stojecka – Zuber R.; Róg A. (red.) Tarnobrzeg 2009.

• Drozdowski L., Weigl B. (red. nauk.), 2011, Rodzinne domy dziecka - opieka, wychowanie, terapia, Fundacja ORLEN-Dar Serca, Warszawa

• Kelm A.; Ewolucja modelu rodzinnego domu dziecka w świetle dokumentów normatywnych

i doświadczeń, Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze; Nr 1; 2011.

• Poradnik metodyczny dla wychowawców, Zieja Z. (red.) KK Zielona Góra 2003. W tym:

Rodziny zastępcze. Rodzinne domy dziecka (L. Albański). Wioski dziecięce SOS (Leszek Albański) http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=1648

• Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze, Ruszkowska M., (red.), CRZL Warszawa 2013. w tym: ROZDZIAŁ III: Rodzina zastępcza jako forma rodzinnej opieki i wychowania (Rodzina zastępcza w przeszłości i okresie transformacji. Pojęcie i typologia rodzin zastępczych. Aspekty prawne rodzin zastępczych. Sytuacja dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej. Rodzaje pomocy udzielanej rodzinom zastępczym. Formy rodzinnej opieki zastępczej w innych krajach) http://irss.pl/wp-content/uploads/2014/01/Rodzina-zast%C4%99pcza-jako-%C5%9Brodowisko-opieku%C5%84czo-wychowawcze.pdf

• Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011r. Dział III – Rozdział 1 i 2. Dział V.

• Rozporządzenie MPiPS z grudnia 2011r. w sprawie szkolenia dla kandydatów do przysposobienia dziecka,

• Rozporządzenie MPiPS z grudnia 2011r. w sprawie szkoleń dla kandydatów do sprawowania pieczy zastępczej.

Zajęcia nr 5.

Indywidualne plany pracy w warunkach pieczy zastępczej instytucjonalnej

Dokumentacja wychowanka placówki opiekuńczo-wychowawczej

Wybrane metody, techniki i narzędzia

Praca z rodziną dziecka przebywającego w placówce wsparcia

Literatura proponowana:

• Metoda Indywidualnych Planów Pracy (IPP) z dzieckiem w kontekście aktywizacji zawodowej mieszkańców domów dla dzieci, Rozdział 8, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

• Podstawy i założenia Indywidualnych Planów Pracy, Narzędzia wykorzystywane, diagnoza, analiza mocnych stron i potrzeb dziecka, kontrakt, IPP. Rozdział 7, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

• Polkowski T.; Borowiec S.; Praca z rodziną dziecka umieszczonego w placówce opiekuńczo – wychowawczej, (Rozdział X), [w:] Wprowadzenie do pracy socjalnej z wybranymi kategoriami wspomaganych, Piekut – Brodzka D.M., Warszawa 2007/2008.

Zajęcia nr 6.

Domy dla dzieci – nowa formuła wsparcia

Literatura proponowana:

• Jak wygląda życie w Domu dla Dzieci, Rozdział 5, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

• Misja i idea Domów dla Dzieci, Rozdział 2, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

• Mieszkańcy Domów dla Dzieci, Rozdział 3, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

• Zespół Domu dla Dzieci, Rozdział 4, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

Zajęcia nr 7.

Usamodzielnianie wychowanków pieczy zastępczej

Innowacyjne metody i narzędzia pracy wychowawczej

Opis inicjatyw na przykładzie Projektu „Świat Dobrej Przyszłości”

Literatura proponowana:

• Bilans zasobów – narzędzie diagnozy i ewaluacji procesu usamodzielnienia. „Świat Dobrej Przyszłości”, Fundacja Inicjatyw Menedżerskich, Lublin 2014. http://fim.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/Zalacznik_nr_1_Bilans_zasobow.pdf

• Innowacyjny model budowania relacji z pracodawcami i otoczeniem biznesu, Część II, Rozdział 9, [w:] Innowacyjny model pracy wychowawczej ukierunkowanej na edukację i aktywizację zawodową wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Q pracy!”, http://gfis.pl/wp-content/uploads/2013/07/zalacznik+1+model.pdf

• Moc Relacji - modelowy system wsparcia wychowanków pieczy zastępczej, A.Butarewicz, A. Dąbrowska, M. Jarmoc (red), FEiT, Białystok 2014. [PDF.], w tym: Rozdział III. Teoretyczne aspekty mentoringu i ich zastosowanie w praktyce Agata Butarewicz, od str. 45, Mentoring w pracy z młodzieżą objętą pieczą zastępczą. Cel i zakres stosowania narzędzia oraz grupa docelowa

http://fundacjadialog.pl/wp-content/uploads/2017/03/MOC_RELACJI_PDF.pdf

• SelfCoaching. „Świat Dobrej Przyszłości”. Podręcznik – innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej, Fundacja Inicjatyw Menedżerskich, Lublin 2014. http://fim.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/Zalacznik_nr_5_Selfcoaching.pdf

• Standard pracy metodą mentoringu [w:] Moc Relacji - modelowy system wsparcia wychowanków pieczy zastępczej, A.Butarewicz, A. Dąbrowska, M. Jarmoc (red), FEiT, Białystok 2014.

http://fundacjadialog.pl/wp-content/uploads/2017/03/MOC_RELACJI_PDF.pdf

• Wykluczenie społeczne w Małopolsce — strategie przeciwdziałania osoby opuszczające placówki opiekuńczo -wychowawcze, ROPS Kraków 2013, [PDF.], w tym: Część 2.2 Wyniki badań, od str. 38 (Problemy usamodzielnianych wychowanków i ich przyczyny. Trudności w realizacji wsparcia dla usamodzielniających się wychowanków i ich przyczyny. Formy wsparcia wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych.)

https://www.rops.krakow.pl/lewa/publikacje-13/raporty-z-badan-22.html

• Zozula J., Sytuacja faktyczna i prawna wychowanków pieczy zastępczej w procesie usamodzielniania, [W:] Sędzicki M., (red.) Pomoc w praktyce. O różnych wymiarach wsparcia, Warszawa APS, 2014.

Asystentura rodzinna – profesjonalne wsparcie rodzin problemowych

- charakterystyka asystentury rodzinnej

- rola i zadania asystenta w oparciu o ustawę z 2011r.

- etapy pracy asystenta z rodziną wieloproblemową

Literatura proponowana:

• Dunajska A., Metody pracy z dzieckiem i rodziną, VD, Warszawa 2013 (Asystent rodzinny. Konferencja grupy rodzinnej. Trening umiejętności społecznych).

• Górak A., Sosnowski M., Wawra I., Flak B., Nowatorskie instrumenty w pracy socjalnej

z klientami pomocy społecznej. Dział II. Asystent rodziny profesjonalista w pracy z rodzinami

wieloproblemowymi, Wrocław 2011.

• Łangowska K., Asystent rodziny jako nowa metoda pracy pomocy społecznej w Polsce; http://www.rodzinablizejsiebie.pl/IMG/pdf/3_KLangowskaAsystentrodzinyJako_nowa_metoda_pracy.pdf [PDF.]

• Majchrowska-Kielak A., Przyczyny odbierania dziecka rodzicom. Sytuacja materialna i elementy kontekstu rodzinnego https://ms.gov.pl/pl/probacja/2015/download,3174,2.html

• Świderska M., Asystent rodziny – współczesna forma pomocy rodzinie. Studia i Monografie. Nr 40. Łódź 2013. W tym: I. Pomoc społeczna jako wsparcie dla współczesnej rodziny 1. Istota pomocy społecznej. 3. Cele i zadania pomocy społecznej 4. Formy pomocy społecznej 5. Pomoc świadczona rodzinie dysfunkcyjnej II. Asystent rodziny jako nowa forma wspierania rodziny 1. Początki zawodu asystenta rodziny 2. Uprawnienia i kwalifikacje asystenta rodziny 3. Istota pracy asystenta z rodziną 4. Asystent rodziny a pracownik socjalny 5. Współpraca asystenta rodziny z innymi podmiotami na rzecz dziecka i rodziny http://piz.san.edu.pl/docs/sim-40.pdf

Zajęcia nr 8.

Podsumowanie/dyskusja nt. opracowanych refleksji pisemnych z podanej literatury