Ubóstwo i wykluczenie społeczne

Definicje i ujęcia syntetyczne

Marginalizacja i wykluczenie społeczne w historii.

Wybrane koncepcje teoretyczne

Wskaźniki, kryteria i mierniki

Wybrane badania empiryczne w Polsce

Wykluczenie społeczne w działaniach Unii Europejskiej i Rady Europy

Wykluczenie społeczne w polskiej polityce społecznej

Uzupełnienia i podsumowania

Diagnoza Społeczna. W kolejnych raportach wyodrębniono rozdziały pt. "Wykluczenie społeczne".

Komunikat Komisji Europejskiej: Modernizacja ochrony socjalnej na rzecz większej sprawiedliwości społecznej i spójności gospodarczej: dalsze propagowanie aktywnej integracji osób najbardziej oddalonych od rynku pracy. Jest to wynik konsultacji Komunikatu KE w sprawie w sprawie konsultacji dotyczących działań na szczeblu UE, mających na celu aktywną integrację osób najbardziej oddalonych od rynku pracy.

„Marginalność i procesy marginalizacji społecznej”, tematyczne wydanie Polityki Społecznej nr 11-12/1999. Spis treści.

Narodowa Strategia Integracji Społecznej - polski dokument opracowany przez Zespół Zadaniowy do Spraw Reintegracji Społecznej.

"Od ubóstwa do wykluczenia społecznego", tematyczne wydanie Polityki Społecznej nr 11-12/2006 z prezentacją części wyników projektu "Bieda III".Spis treści.

Program MPiPS "Aktywne formy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu"oraz informacja o jego realizacji

"Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe", UNDP i MPiPS (uwaga 30 MB).

"Wykluczenie społeczne" raport z badań Pentora podsumowanie wyników 2006-2007-2008

K. Białobrzeska, S. Kawula red. "Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych", Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, 2006.

H. Domański "Ubóstwo w społeczeństwach postkomunistycznych", Instytut Spraw Publicznych, 2002 (głównie ze względu na temat potencjalnej polskiejunderclass).

M. Duda, B. Gulla red. "Przeciw wykluczeniu społecznemu", Wydawnictwo Naukowe PAT, 2008.

L. Dziewięcka-Bokun „Unia Europejska przeciw biedzie i ekskluzji społecznej” w: E. Tarkowska red. „Przeciw biedzie”, Oficyna Naukowa, 2002.

L. Frąckiewicz red. "Przeciw wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych", Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 2008.

L. Frąckiewicz red. "Wykluczenie społeczne”, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, 2005.

L. Frąckiewicz red. "Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu", Akademia Ekonomiczna w Katowicach, 2005.

K.W. Frieske "Dynamika koncepcji marginalizacji" (w formacie doc na stronach IPiSS).

K.W. Frieske "Społeczne wykluczenie - różne poziomy analizy" w: B. Rysz-Kowalczyk, B. Szatur-Jaworska "Wokół teorii polityki społecznej", Aspra-Jr, 2003.

K.W. Frieske red. "Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej", Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 2004.

Ch. Gore, J.B. Figueiredo „Wykluczenie społeczne i polityka przeciwdziałania ubóstwu” w: Problemy Polityki Społecznej, nr 5/2003.

K. Górniak "Organizacje społeczne przeciw wykluczeniu społecznemu i ich beneficjenci" w: Gliński P., Lewenstein B., Siciński A. red. "Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie", Wydawnictwo IFiS PAN, 2004.

S. Golinowska, A. Ruzik, B. Pieliński i J. Gandzinowska "Praca lekarstwem na biedę i wykluczenie. Strategie wobec pracy", Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 2007.

S. Golinowska red. "Ubóstwo i wykluczenie społeczne, badania, metody, wyniki?", Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 2005.

M. Jarosz red. "Wykluczeni. Wymiar społeczny, materialny i etniczny", Instytut Studiów Politycznych PAN, 2008.

A. Karwacki "Błędne koło. Reprodukcja kultury podklasy społecznej", Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006.

A. Karwacki i D. Antonowicz "Underclass i kultura biedy w środowiskach popegeerowskich w kontekście sporów teoretycznych i interpretacyjnych" w: Studia Socjologiczne nr 3/2003.

B. Kolny, G. Maciejweski "Zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem społecznym w wyniku restrukturyzacji przemysłu węglowego w województwie śląskim - mity i fakty", Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 2006.

K. Korzeniewska „Biedni (i) emeryci: o ekonomicznej zależności biednych rodzin od pomocy z zewnątrz i o 'underclass po polsku'” w: K. Korzeniewska, E. Tarkowska red. „Lata tłuste, lata chude… Spojrzenia na biedę w społecznościach lokalnych”, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2002.

T. Kowalak "Ekskluzja społeczna" i "Marginalizacja społeczna", hasła w "Leksykonie polityki społecznej" pod red. B. Rysz-Kowalczyk, Aspra-Jr, 2001.

W. Kubik i B. Urban red. „Uwarunkowania i wzory marginalizacji społecznej współczesnej młodzieży”, Wydawnictwo WAM, 2005.

J. Kwaśniewski red. "Kontrola społeczna procesów marginalizacji", Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW, 1997.

J. Laskowska-Otwinowska „Elementy kultury romskiej jako źródło marginalizacji i bogacenia się Romów polskich”, w: K. Korzeniewska, E. Tarkowska red. „Lata tłuste, lata chude… Spojrzenia na biedę w społecznościach lokalnych”, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2002.

D. Lepianka "Czym jest wykluczenie społeczne? Wprowadzenie do europejskich debat na temat ekskluzji" w: Kultura i Społeczeństwo nr 4/2002.

R. Lister "Bieda", rozdz. 4 pt. "Ubóstwo a wykluczenie społeczne", Wydawnictwo Sic!, 2007.

K. Marzec-Holka red. "Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej", Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2005.

B. Misztal "Wyłączenie jako źródło problemów społecznych" w: K. Frysztacki i M. Korzeniowski red. "Wokół sposobów życia, kwestii społecznych i wzorów ich rozwiązywania", Uniwersytet Opolski, 2005.

A. Niesporek, K. Wódz "Grupy zmarginalizowane. Przedsiębiorczość społeczna. Praca socjalna" w: T. Kaźmierczak, M. Rymsza red. "W stronę aktywnej polityki społecznej", Instytut Spraw Publicznych, 2003.

M. Oliwa-Ciesielska „Marginalizujący charakter instytucji pomocy społecznej a pomoc bezdomnym” w: Praca Socjalna, Instytut Rozwoju Służb Społecznych, nr 3/2002.

M. Orłowska red. „Skazani na wykluczenie”, Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, 2005.

P. Poławski "Wykluczenie i szanse społecznej partycypacji", w: A. Kojder red. "Jedna Polska? Dawne i

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji-animacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie

Literatura podstawowa:

1. Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

2. Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

3. Miżejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej do 2010 roku. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

4. Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

5. Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społeznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

6. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu Wykluczeniu Społecznemu 2020 - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - http://www.mpips.gov.pl/bip/akty-prawne/programy/krajowy-program-przeciwdzialania-ubostwu-i-wykluczeniu-spolecznemu-2020-nowy-wymiar-aktywnej-integracji/

Literatura uzupełniająca:

1. Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

2. Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

3. Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

4. Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

5. Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdański

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji-animacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie

Literatura podstawowa:

1. Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

2. Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

3. Miżejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej do 2010 roku. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

4. Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

5. Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społeznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

6. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu Wykluczeniu Społecznemu 2020 - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - http://www.mpips.gov.pl/bip/akty-prawne/programy/krajowy-program-przeciwdzialania-ubostwu-i-wykluczeniu-spolecznemu-2020-nowy-wymiar-aktywnej-integracji/

Literatura uzupełniająca:

1. Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

2. Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

3. Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

4. Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

5. Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdańsk

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji-animacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie

Literatura podstawowa:

1. Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

2. Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

3. Miżejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej do 2010 roku. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

4. Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

5. Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społeznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

6. Rynek pracy i wykluczenie społeczne : http://www.diagnoza.com/pliki/raporty_tematyczne/Rynek_pracy_i_wykluczenie_spoleczne.pdf

7. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-usamodzielnianiu-dzieci-z-rodzin-zastepczych-i-domow-dziecka.html

Literatura uzupełniająca:

1. Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

2. Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

3. Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

4. Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

5. Miś L. (2007) Problemy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

6. Pawlik B. (2015) „Bezdomność. Modele pracy socjalnej” Wyd. Difin

7. Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdańsk

8. Szaban J. (2013) „Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej. Wyd. Difin

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji-animacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie

Literatura podstawowa:

1. Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

2. Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

3. Miżejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej do 2010 roku. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

4. Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

5. Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społeznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

6. Rynek pracy i wykluczenie społeczne : http://www.diagnoza.com/pliki/raporty_tematyczne/Rynek_pracy_i_wykluczenie_spoleczne.pdf

7. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-usamodzielnianiu-dzieci-z-rodzin-zastepczych-i-domow-dziecka.html

Literatura uzupełniająca:

1. Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

2. Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

3. Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

4. Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

5. Miś L. (2007) Problemy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

6. Pawlik B. (2015) „Bezdomność. Modele pracy socjalnej” Wyd. Difin

7. Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdańsk

8. Szaban J. (2013) „Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej. Wyd. Difin

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie (charakterystyka grupy i zjawiska oraz formy przeciwdziałania wykluczeniu – przykłady dobrych praktyk i projektów)

Literatura zalecana:

Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

Mizejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

Raport Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: Sytaucja społeczno-ekonomiczna gospodarstw domowych w Polsce (2015-2016) https://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/sytuacja-spoleczno-ekonomiczna-gospodarstw-domowych-w-polsce/

Narodowa Strategia Integracji Społecznej: https://www.mpips.gov.pl/userfiles/File/mps/NSIS.pdf

Rynek pracy i wykluczenie społeczne : http://www.diagnoza.com/pliki/raporty_tematyczne/Rynek_pracy_i_wykluczenie_spoleczne.pdf

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-usamodzielnianiu-dzieci-z-rodzin-zastepczych-i-domow-dziecka.html

Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

Miś L. (2007) Problemy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Pawlik B. (2015) Bezdomność. Modele pracy socjalnej Wyd. Difin

Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdańsk

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie (charakterystyka grupy i zjawiska oraz formy przeciwdziałania wykluczeniu – przykłady dobrych praktyk i projektów)

Literatura zalecana:

Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

Mizejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

Raport Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: Sytaucja społeczno-ekonomiczna gospodarstw domowych w Polsce (2015-2016) https://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/sytuacja-spoleczno-ekonomiczna-gospodarstw-domowych-w-polsce/

Narodowa Strategia Integracji Społecznej: https://www.mpips.gov.pl/userfiles/File/mps/NSIS.pdf

Rynek pracy i wykluczenie społeczne : http://www.diagnoza.com/pliki/raporty_tematyczne/Rynek_pracy_i_wykluczenie_spoleczne.pdf

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-usamodzielnianiu-dzieci-z-rodzin-zastepczych-i-domow-dziecka.html

Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

Miś L. (2007) Problemy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Pawlik B. (2015) Bezdomność. Modele pracy socjalnej Wyd. Difin

Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdańsk

Sposoby pomiaru efektów kształcenia:

- Obecność na zajęciach

- Wypowiedzi ustne w trakcie zajęć

- Przygotowanie prezentacji dotyczącej jednej z grup wykluczonych społecznie (charakterystyka grupy i zjawiska oraz formy przeciwdziałania wykluczeniu – przykłady dobrych praktyk i projektów)

Literatura zalecana:

Białobrzeska K., Kawula S. (red.) (2006) Człowiek w obliczu wykluczenia i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit

Frąckiewicz L. (red.) (2005) Wykluczenie społeczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

Tarkowska E. (red.) (2013) Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, Warszawa: IFiS PAN

Mizejewski C. Narodowa Strategia Integracji Społecznej. Podsumowanie i wnioski na przyszłość. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu „EAPN Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2013/07/Narodowa-Strategia-Integracji-Spo%C4%B9%E2%80%9Aecznej-do-2010-roku-.Podsumowanie-i-wnioski-na-przysz%C4%B9%E2%80%9Ao%C4%B9%E2%80%BA%C3%84%E2%80%A1.pdf

Raport „Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2006 http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/raport_undp.pdf

Raport Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: Sytaucja społeczno-ekonomiczna gospodarstw domowych w Polsce (2015-2016) https://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/sytuacja-spoleczno-ekonomiczna-gospodarstw-domowych-w-polsce/

Narodowa Strategia Integracji Społecznej: https://www.mpips.gov.pl/userfiles/File/mps/NSIS.pdf

Rynek pracy i wykluczenie społeczne : http://www.diagnoza.com/pliki/raporty_tematyczne/Rynek_pracy_i_wykluczenie_spoleczne.pdf

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-usamodzielnianiu-dzieci-z-rodzin-zastepczych-i-domow-dziecka.html

Golczyńska-Grondas A. Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce 2014. w

kontekście Zalecenia Komisji Europejskiej „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/07/Ekspertyza_A_Golczy%C5%84ska-Grondas.pdf

Korzon A., (2006). Edukacja niepełnosprawnych warunkiem wyrównywania ich szans w zjednoczonej Europie, [w:] Kosakowski Cz., Krause A., Przybyliński S. (red.): Dyskursy pedagogiki specjalnej. Między teorią i praktyką, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego.

Lister R. (2007) Bieda. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Marzec-Holka K. (red.) (2005) Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW

Miś L. (2007) Problemy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Pawlik B. (2015) Bezdomność. Modele pracy socjalnej Wyd. Difin

Sokołowska J. (2013) Młodzi wykluczeni w świetle badań biograficznych, w: A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.) Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni, Uniwersytet Gdańsk